Finans dünyası belirsizliklerle doludur ve bazen piyasalar ve bir bütün olarak ekonomi üzerinde derin etkileri olan beklenmedik olaylar meydana gelir. "Siyah kuğu olayları" olarak bilinen bu olaylar nadir görülmeleri, öngörülemezlikleri ve önemli sonuçları ile karakterize edilirler. Bu makalede, siyah kuğu olayları kavramını inceleyecek, kökenlerini anlayacak, tarihsel örneklerine bakacak ve kripto para piyasaları üzerindeki etkilerini tartışacağız.

Black swan event (siyah kuğu olayı) nedir?

Ünlü bir akademisyen ve eski opsiyon traderı olan Nassim Nicholas Taleb tarafından ortaya atılan siyah kuğu olayı, aşırı nadirliği, “beklenmedik” olması ve piyasalara önemli etkisi ile karakterize edilir. Bu olaylar genellikle normal beklentilerin ötesindedir ve tipik olarak ciddi sonuçlarla ilişkilendirilir. Siyah kuğu olaylarının geleneksel tahmin yöntemleri kullanılarak öngörülmesi genellikle imkansızdır, bu da onları yatırımcılar ve ekonomistler için tahmin edilmesi oldukça zor hale getirir. Bu olaylar olumlu ya da olumsuz olabilir, ancak genellikle finansal piyasalar, ekonomiler ve toplum üzerinde kalıcı bir etkiye sahiptirler.

Siyah kuğu olayını anlamak

Siyah kuğu olaylarını daha iyi anlamak için “belirsizlik” kavramını ve “geleneksel risk modellerinin sınırlarını” anlamak önem taşıyor. Geleneksel risk modelleri genellikle gelecekteki sonuçları tahmin etmek için geçmiş verilere dayanır. Ancak siyah kuğu olayları, tanımı gereği daha önce görülmemiş ve tarihsel kalıpların ötesine geçen olaylardır.

Nassim Nicholas Taleb'in "The Black Swan: The Impact of the Highly Improbable" adlı kitabında siyah kuğu olaylarının geleceğin öngörülebilirliğine ilişkin varsayımlarımıza meydan okuduğu açıklanmakta. Bu olaylar genellikle teknolojik gelişmeler, jeopolitik olaylar, doğal afetler veya piyasa duyarlılığındaki büyük değişimler gibi faktörlerin bir araya gelmesinden etkilenir.

Tarihteki siyah kuğu olayı örnekleri

Tarih boyunca çok sayıda siyah kuğu olayı finans piyasaları üzerinde kalıcı etkiler bıraktı. Kayda değer en büyük örnek, 2008 küresel mali krizi olarak gösterilebilir. Önde gelen bir yatırım bankası olan Lehman Brothers'ın çöküşü, hem ABD’de hem de dünya çapında ciddi bir durgunluk, iş kayıpları ve konut fiyatlarında önemli bir düşüşle sonuçlanan bir domino etkisini tetiklemiştir. Bu olay küresel finans sistemindeki kırılganlıkları ortaya çıkardı ve küresel ekonominin birbirine bağlılığını vurguladı.

Bir başka örnek de 1990'ların sonu ve 2000'lerin başında yaşanan dot-com balonu. Dot-com balonunun hızlı yükselişi ve ardından patlaması, yatırımcılar için önemli kayıplara yol açtı. Diğer tarihi siyah kuğu olayları arasında 11 Eylül terör saldırıları, 2011'deki Japonya depremi ve tsunamisi ve 2020'de COVID-19 salgınının patlak vermesi sayılabilir. Ayrıca İngiltere'nin 2016'da Avrupa Birliği'nden ayrılma kararı, yani Brexit de siyah kuğu olaylarından biri. Zira bu, birçok kişi tarafından beklenmedikti ve ülkenin siyasi, ekonomik ve sosyal manzarası üzerinde önemli bir etkisi oldu. Sonuç olarak, bu olayların öngörülmesi veya insanların bunun sonuçlarına tam olarak hazırlanması oldukça zordu.

Siyah kuğular neden olur?

Siyah kuğu olayları; sistemlerin karmaşıklığı, küresel piyasaların birbirine bağlılığı ve insan bilgisinin, öngörüsünün sınırlı olması gibi faktörlerin bir araya gelmesi nedeniyle meydana gelir. Modern dünya, dünyanın bir bölgesindeki küçük bir olayın diğer bölgeler ve sektörler üzerinde kademeli etkilere sahip olabileceği karmaşık ağlarla karakterize edilir.

Uzmanlar; siyah kuğu olaylarının genellikle bir sistemin çeşitli bileşenleri arasındaki doğrusal olmayan ve öngörülemeyen etkileşimlerin bir sonucu olduğunu belirtmekte. Bu olaylar, piyasa davranışını anlamak ve tahmin etmek için yaygın olarak kullanılan varsayımlara, modellere meydan okur. Ayrıca, insanların bilişsel önyargıları ve limitli bir anlayışımızın olması da siyah kuğu olaylarının meydana gelmesine katkıda bulunmaktadır. Geçmiş verilere fazlaca güvenme ve ekstrem olayların olasılığının hafife alınması, rehavete ve bu tür olaylara yeterince hazırlanılamamasına yol açabilir.

Kripto para piyasalarına siyah kuğu etkisi

Kripto para piyasası da siyah kuğu olaylarına karşı bağışık değil. Dalgalanmaları ve hızlı fiyat hareketleri ile bilinen kripto para birimleri, öngörülemeyen olaylar nedeniyle önemli aksaklıklar yaşayabilir. Örneğin, 2014 yılında o zamanın en büyük Bitcoin borsalarından biri olan Mt. Gox borsasının çöküşü kripto para sektörü için bir siyah kuğu olayıydı. Borsa, güvenlik ihlalleri ve kötü yönetim nedeniyle yüz milyonlarca dolar değerinde Bitcoin kaybetti ve piyasaya olan güvende büyük bir düşüşe yol açtı.

2022 yılında Terra/LUNA çöküşü, Celsius, BlockFi gibi kripto para kredi platformlarının iflas koruması için başvurması piyasayı etkileyen kritik olaylardı. Ayrıca, 2022’nin Kasım ayında iflas eden kripto para borsası FTX de, bir siyah kuğu olayının tüm özelliklerini taşıyor. Kripto para piyasasında özellikle en son, FTX'in çöküşü kripto para sektöründe dalgalanma etkisi yarattı. Bitcoin fiyatı son iki yılın en düşük seviyesine geriledi. En büyük kripto para, birkaç saatte 5 bin dolardan fazla kayıp yaşadı.

Benzer şekilde, hükümetlerin düzenleyici eylemleri veya öngörülemeyen teknolojik güvenlik açıkları, kripto para piyasalarında keskin fiyat düşüşlerini veya aşırı volatiliteyi tetikleyebilir. Kripto paraların spekülatif yapısı ve piyasa duyarlılığına yatkınlığı, onları özellikle siyah kuğu olaylarına karşı savunmasız hale getiriyor.

Neden buna siyah kuğu olayı deniyor?

1697 yılında Willem de Vlamingh Avustralya'da siyah kuğuları keşfetti. Bu gözlemden önce Avrupalılar kuğuların yalnızca beyaz olduklarına inanıyorlardı. Siyah bir kuğunun varlığı o kadar emsalsizdi ki, aşırı nadirlikle eş anlamlı hale geldi. Beyaz/siyah kuğu olayı, felsefede “yanlışlanabilirlik” kavramının en büyük örneğidir. Yani "Siyah kuğu olayı" terimi, Avustralya'da siyah kuğular keşfedilene kadar tüm kuğuların beyaz olduğu inancından kaynaklanmaktadır. Siyah kuğu olayları geçmiş deneyimlere dayanarak neyin mümkün ya da muhtemel olduğuna dair önyargılarımıza meydan okur.

Nassim Nicholas Taleb bu terimi "Fooled by Randomness" adlı kitabında popüler hale getirdi ve "The Black Swan" adlı kitabında bu kavramı daha da geliştirdi. Bu terimi, önemli bir etkiye sahip beklenmedik olaylar için bir metafor olarak kullanmış ve bireylerin ve kurumların bu tür olaylara hazırlıklı olmaları gerektiğini vurgulamıştır.

Gri kuğu olayı nedir?

Siyah kuğu olaylarının yanı sıra "gri kuğu olayları" olarak bilinen bir başka kavram daha vardır. Gri kuğu olayları, tamamen öngörülemez veya beklenmedik olmayan, ancak mevcut bilgi ve bilgilere dayanarak olası olmadığı düşünülen olaylardır. Bu olaylar normal beklentiler ile siyah kuğu olayları arasında yer alır. Böyle bir olayın en yaygın örneği olarak, ABD’ye yapılan 11 Eylül saldırısı olarak gösteriliyor.

Gri kuğu olaylarının meydana gelme olasılığı genellikle siyah kuğu olaylarından daha düşüktür, ancak meydana geldiklerinde yine de önemli bir etkiye sahip olabilirler. Gri kuğu olaylarına örnek olarak jeopolitik çatışmalar, ekonomik durgunluklar veya belli bir düzeyde öngörü veya uyarı veren büyük doğal afetler verilebilir.

Bir siyah kuğu olayının uyarı işaretleri var mı?

Siyah kuğu olaylarını, doğaları gereği, geleneksel tahmin yöntemlerini kullanarak tahmin etmek zor. Bununla birlikte, yaklaşan bir siyah kuğu olayı olasılığına işaret edebilecek belirli uyarı işaretlerini veya sinyalleri belirlemek mümkün. Örneğin artan sistemik risk, piyasadaki aşırı değerlemeler ve jeopolitik gerilimler gibi faktörlerin bir araya gelmesinin, riskin arttığına dair potansiyel göstergeler olarak hizmet etmesi dikkat çekiyor. Yatırımcıların ve politika yapıcıların tetikte olmaları, piyasaları sürekli izlemeleri ve stratejilerini potansiyel riskleri azaltacak şekilde uyarlamaları çok önemli.

Yatırımcılar bir siyah kuğu olayına nasıl hazırlanabilir?

Belirli siyah kuğu olaylarını tahmin etmek mümkün olmasa da, yatırımcılar bu tür olaylara hazırlanmak ve etkilerini azaltmak için adımlar atabilirler. Siyah kuğu olayları genellikle belirli sektörleri veya bölgeleri diğerlerinden daha şiddetli etkiliyor. Bu nedenle, portföy çeşitlendirmesi, “risk maruziyetini” azaltmak için önemli bir strateji. Ayrıca, sağlam bir risk yönetimi çerçevesinin sürdürülmesi, net yatırım hedeflerinin belirlenmesi ve portföylerin düzenli olarak yeniden değerlendirilip dengeli hale getirilmesi; yatırımcıların belirsiz zamanlarda yollarını bulmalarına yardımcı olabilir.

Acil durum fonu ile sağlam bir finansal temel oluşturmak ve aşırı kaldıraçtan kaçınmak da kriz dönemlerinde bir tampon sağlayabilir. Bunun dışında, küresel olaylar hakkında bilgi sahibi olmak, piyasa göstergelerini izlemek ve profesyonel tavsiye almak, yatırımcıların bilinçli kararlar almasına ve beklenmedik olaylara etkili bir şekilde yanıt vermesine yardımcı olabilir.

Sonuç olarak, siyah kuğu olayları, finansal piyasalar ve toplumlar üzerinde önemli bir etkiye sahip olan nadir olaylardır. Bu olaylar geleneksel risk modellerine meydan okuyarak insan bilgisinin ve öngörüsünün sınırlarına adeta meydan okur. Belirli siyah kuğu olaylarını tahmin etmek zor olsa da, bunların doğasını anlamak, uyarı işaretlerini tanımak ve ihtiyatlı risk yönetimi stratejileri uygulamak; yatırımcılara yardımcı olabilir.

Black Swan Event (Siyah Kuğu Olayı) Nedir?